رئیس‌جمهور آتی و یارانه انرژی؛ کدام وعده منطقی است؟

یارانه انرژی به معنای ارائه کمک‌‌‌های مالی یا تخفیف‌‌‌های قیمتی توسط دولت به منظور کاهش هزینه‌‌‌های انرژی برای مصرف‌کنندگان است. این یارانه‌‌‌ها ممکن است به صورت مستقیم به مصرف‌کنندگان پرداخت شود یا به شکل تخفیف در قیمت‌گذاری محصولات انرژی مانند بنزین، گاز و برق اعمال شود. یارانه پنهان انرژی به یارانه‌‌‌هایی اطلاق می‌شود که به طور مستقیم به مصرف‌کنندگان پرداخت نمی‌شود، بلکه از طریق کاهش قیمت‌های انرژی اعمال می‌‌‌شود.

این یارانه‌‌‌ها اغلب به شکل قیمت‌گذاری پایین‌‌‌تر از قیمت واقعی بازار برای حامل‌های انرژی مانند بنزین، گاز، برق و دیگر منابع انرژی در دسترس قرار می‌گیرد. این نوع یارانه‌‌‌ها معمولا در صورتی که قیمت‌های انرژی توسط دولت کنترل شود و پایین‌‌‌تر از سطح بین‌المللی نگه داشته شود، ایجاد می‌‌‌شوند. اینها فقط تعاریفی بود که باید به برخی نامزدهای ریاست‌جمهوری گوشزد کرد که اصلا یارانه یعنی چه!

انگیزه دولت‌‌‌ها از پرداخت یارانه به انرژی حمایت از اقشار ضعیف، کاهش فشار تورم و تشویق به مصرف انرژی به منظور افزایش رشد اقتصادی است. اما نکته قابل‌توجه این است که هر سیاست حمایتی می‌‌‌تواند معایب خاص خود را داشته باشد. از جمله اینکه پرداخت یارانه انرژی سبب بار مالی سنگین برای دولت، تشویق به مصرف ناپایدار و کاهش انگیزه برای بهره‌‌‌وری می‌شود. در ایران، یارانه‌‌‌های انرژی بخش عمده‌‌‌ای از اقتصاد را تشکیل می‌دهند. این یارانه‌‌‌ها برای کاهش فشار بر مصرف‌کنندگان و حمایت از صنایع داخلی ارائه می‌‌‌شوند. اما به دلیل کاهش درآمدهای نفتی در سال‌های اخیر، تامین مالی یارانه‌‌‌ها به چالشی بزرگ برای دولت تبدیل شده است. این موضوع می‌‌‌تواند به افزایش تورم و کاهش قدرت خرید مردم منجر شود. در واقع در مناظره دوم، به‌جز دو نفر از نامزدهای محترم، همگی به این موضوع اشاره کردند که تخصیص بهینه منابع را در بین آحاد ملت داشته باشیم! اما سوال این است که چگونه؟ بدون در نظر گرفتن اقتصاد بین‌الملل و روابط خارجی چگونه می‌‌‌توان منابع فیزیکی را به ریال تبدیل کرده و به مردم پرداخت کرد؟ هر وعده‌‌‌ای که داده می‌شود باید مشخص شود که منبع تامین اعتبار آن کجاست؟ بنده نیز می‌‌‌توانم مدعی شوم که صدها میلیون تومان به هر نفر یارانه خواهم داد؛ عدد و رقم بزرگ و جذابی است؛ اما آیا شدنی است؟ قطعا خیر! اگر هم شدنی باشد، تورم و اثرات منفی آن برای من تعریف صحیحی نداشته است.

یارانه انرژی در ایران نه‌تنها سبب کاهش تورم و حمایت از قشر ضعیف نشده، بلکه سبب تشدید این مسائل شده است. دلیل آن نیز نبود رابطه با دنیای خارج است؛ با مبادله نفت و کالا نمی‌‌‌توان یارانه درستی به مردم پرداخت کرد و برای تامین منابع مالی موردنیاز این یارانه، مجبور به چاپ پول و این دست مسائل هستیم که مردم هوشمندانه این موضوعات را ملاحظه و تجزیه و تحلیل می‌کنند. نامزدهایی که ادعا می‌کنند حل تمامی مشکلات در داخل کشور ممکن است، نه اینکه ادعای درستی نباشد، اما برای افزایش بهره‌‌‌وری مصرف انرژی حداقل در بخش خودرو چه کرده‌‌‌ایم؟ تولید خودروهای پرمصرف؟ یا نهایت خلاقیت ما واردات خودروهای دست‌دوم با کیفیت خارجی بوده است؟ ما باید از تکنولوژی و تجربیات جهان غرب و شرق استفاده کنیم.  لذا، فقط خودمتکی بودن باعث لغزش و بدتر شدن وضعیت موجود در خصوص پرداخت یارانه‌‌‌ها خواهد شد. امام علی (ع) می‌‌‌فرمایند: «مَنِ استَغنى بِعَقلِهِ زَل» (کسی که به عقل خود بسنده کند، لغزش می‌‌‌یابد).

بنابراین پیشنهاد می‌شود که مردم وضعیت رفاه را در شرایط تحریم و نبود آن مورد بررسی قرار دهند و به آمار و ارقام معتبر استناد کنند. در خصوص اینکه چگونه رفع تحریم می‌‌‌تواند گشایشی در وضعیت اقتصاد ایجاد کند، بهتر است کتاب‌های مربوط به اقتصاد بین‌الملل، از جمله کتاب معروف «اقتصاد بین‌الملل» سالواتوره را مطالعه کرده و مشاهده کنند که تئوری‌‌‌های اقتصاد به تجارت بین‌المللی توجه ویژه‌ای داشته است. لذا، اگر چنین نبود، قطعا تئوری‌‌‌ها نقش یک اقتصاد را در روابط بین‌الملل مورد بررسی قرار می‌دادند و نقش چند کشور را مورد بررسی قرار نمی‌دادند. بنابراین، با صرف شعار دادن و بیان اعداد و ارقام نجومی و پرداختن به موضوعاتی مانند پرداخت یارانه انرژی به آحاد مردم با مبالغ عجیب و غریب، فقط علم اقتصاد را زیر سوال می‌‌‌بریم! نکته‌‌‌ای که وجود دارد این است که باید در کشور به زیرساخت‌‌‌ها توجه داشته باشیم. فقط فروش نفت و منابع به منظور تخصیص به بودجه جاری کشور و پرداخت یارانه، به‌جز بروز بیماری هلندی و نفرین منابع، نتیجه خاصی را عاید کشور نخواهد کرد. باید از تجربیات کشورهای توسعه‌‌‌یافته استفاده کنیم تا بتوانیم نحوه هزینه‌‌‌کردن منابع مالی حاصل از فروش منابع خود را در زیرساخت‌‌‌ها به‌درستی اجرا کنیم.

شاید منتقدان بگویند که چرا باید به سایر کشورها متکی باشیم و چرا از تجربیات خود استفاده نکنیم؟ در پاسخ باید گفت، عزیزان، ما تا به حال از تجربیات خود استفاده کرده‌‌‌ایم و چه نتیجه‌‌‌ای حاصل شده است؟ وضعیت آلودگی هوا اسف‌‌‌بار است؛ وضعیت جاده‌‌‌ها نیز نامناسب است. برخی نامزدها فقط به این اشاره می‌کنند که ما باید یارانه بدهیم و رفاه ایجاد کنیم! آیا می‌‌‌دانند که به‌جز پرداخت نقدی یارانه، با هزینه‌‌‌کردن آنها در زیرساخت‌‌‌ها هم می‌‌‌توان رفاه ایجاد کرد؟ می‌‌‌توان بهترین ناوگان هوایی، ریلی و زمینی را داشت -که مردم عزیز کشورمان لایق آن هستند- تا مردم بتوانند با آسودگی خاطر مسافرت باکیفیت داشته باشند. پرداخت یارانه نقدی، حتی اگر 50میلیون تومان در ماه باشد، باعث می‌شود مردم نگران باشند که در هنگام مسافرت آیا سالم به مقصد می‌‌‌رسند یا خیر؟ این تعریف رفاه نیست! برخی از نامزدها فقط این وعده را می‌دهند که مبلغی در جیب مردم بگذارند تا ایشان برای مدت کوتاه چند روزه بابت مبلغ پرداختی خوشحال باشند، در حالی که می‌‌‌توان با تخصیص صحیح این منابع به زیرساخت‌‌‌ها شغل ایجاد کرد و با حل معضل بیکاری، زمینه نشاط و خوشحالی مردم را در بلندمدت فراهم کرد. با به‌‌‌کارگیری کارشناسان و صاحب‌‌‌نظران انرژی و اقتصادی مجرب قطعا، هم می‌‌‌توان به زیرساخت‌‌‌ها توجه ویژه کرد و هم یارانه نقدی یا غیر‌نقدی پرداخت کرد.