اشتیاق بهتر است یا احتیاط؟

مدل «آتش و سپر» که در این مقاله معرفی خواهد شد، توازن بین دو اصل مدیریتی را ساده‏‏‌سازی می‌کند: آتش نماد اشتیاق و خلاقیت است و سپر نماد حفاظت و حمایت. مدیران با حفظ این توازن می‌توانند نوآوری را تقویت کرده و همزمان از سلامت جسم و روان کارکنانشان اطمینان داشته باشند. این چارچوب نظری، قابلیت انطباق و استفاده در شرایط مختلف را دارد تا مدیران اطمینان داشته باشند با اصلاحات سریع در زمان مناسب، از فرسودگی یا رخوت سازمان خارج می‏‏‌شوند.

در مدل آتش و سپر (Fire & Shield)  موفقیت بلندمدت و تاب‌‌‌آوری ترویج می‌شود و به همین دلیل متناسب با محیط کسب و کار متلاطم امروزی است. این مدل تاکید می‌کند که تغییرات کوچک و اندیشمندانه در سبک مدیریتی می‌تواند به اثرات پایداری بینجامد، بی‌‌‌آنکه لزوما به پیچیدگی گیج‌‌‌کننده‌‌‌ای منجر شود.

در جهانی که مدل‌‌‌های مدیریتی و رهبری سازمانی تبدیل به نظریاتی پیچیده و دیرفهم شده‌‌‌اند، مدل آتش و سپر به دنبال یک سادگی کاربردی است. تصور کنید که بین دو اصل مهم مدیریت و رهبری سازمانی توازن ایجاد می‌‌‌کنید: آتش نماد اشتیاق و حرکت است و سپر نماد حفاظت و حمایت.

این مدل، برآمده از سال‌ها تجربه عملی و پژوهشی در دنیای کسب و کار است و رهبری سازمانی را از فرآیندی دشوار به راهنمایی پایدار برای موفقیت ماندگار می‌‌‌رساند.

 نقشه موفقیت: آتش و سپر

در بطن مدل آتش و سپر، دو مولفه محوری وجود دارد که هر مدیر و رهبر سازمانی مجبور به ایجاد توازن بین آنها است.  آتش: اشتیاق، خلاقیت و ریسک‌‌‌پذیری سوخت لازم برای نوآوری و رشد هستند. آتش نماد عبور از حد و مرزها، تعیین اهداف جاه‌‌‌طلبانه و به پیش راندن تیم کاری است. آتش نیروی فعال است که شتاب ایجاد می‌کند و به بروز ایده‌‌‌های بزرگ می‌‌‌انجامد. سپر: حفاظت و ثباتی است که از سلامت جسمی و روانی تیم دفاع می‌کند. سپر اطمینان می‌‌‌یابد که ساختار، اعتماد و امنیت روانی کافی برای تیم وجود دارد تا بدون ترس از شکست یا فرسودگی شغلی بتواند به استقبال ریسک‌‌‌ها برود.

واقعیت آن است که نمی‌توان هیچ یک از این دو جنبه رفتاری را بر دیگری ارجح دانست. مدیریت و رهبری سازمانی امروزی، نیازمند هر دو مولفه آتش و سپر است. اگر بیش از حد بر آتش تمرکز کنید، با ریسک خستگی و حتی فرسودگی کارکنان، کاهش توان خلاقیت، تعهد، انگیزه و رفتارهای اجتماعی مثبت مواجه خواهید شد. تاکید بیش از حد بر سپر، می‌تواند شما را به رخوت بکشاند؛ جایی که پیشرفت و خلاقیت رنگ می‌‌‌بازد، کارکنان دلزده و بی‌‌‌انگیزه می‌‌‌شوند و اهمال و کاهش صلاحیت‌‌‌ها سازمان شما را تهدید خواهد کرد. هدف مدل آتش و سپر، دستیابی به بهترین عملکرد و حفظ سلامت جسمی و روانی سازمان است. برای این هدف،

هر دو مولفه باید در توازن باشند و در سطح بالایی عمل کنند. چنین وضعیتی را در چارک بالا و سمت راست ماتریس آتش و سپر زیر می‌توانید ببینید؛ جایی که نوآوری همزمان با تاب‌‌‌آوری می‌شود و هدف مناسبی برای مدیران و رهبران سازمانی امروز به‌شمار می‌رود.

 تلاش برای توازن

چگونه می‌توانید بفهمید که سازمان و کارکنان شما نیاز به افزایش آتش دارند یا عَلَم کردن سپر؟ این تشخیص از گوش دادن به اعضای تیم و انطباق‌‌‌پذیر بودن با شرایط و نیازها به دست می‌‌‌آید. اگر متوجه شدید که کارکنانتان احساس خستگی، استرس یا فشار دارند، نشان آن است که نیازمند سپر بیشتری هستید. شاید نیاز باشد که اولویت‌‌‌های روشن‌‌‌تری داشته باشید،  زمانی برای استراحت و بازیابی توان در نظر بگیرید یا ارتباطات روشن‌‌‌تری برای پرداختن به نگرانی افراد داشته باشید.  

از سوی دیگر، اگر احساس کردید که کارکنانتان به روزمرگی و بی‌‌‌انگیزگی دچار شدند، زمان تزریق آتش بیشتری است. الهام‌‌‌بخش آنها باشید، ریسک‌‌‌پذیری را تشویق کنید، اهداف جاه‌‌‌طلبانه تعریف کنید، پیگیر وضعیت کارکنان باشید و خلاقیت را با چالش‌‌‌های جدید و تشویق تفکر خارج از چارچوب شعله‌‌‌ور سازید. چنین تعدیل‌‌‌های پویایی یک جواب مشخص برای هر شرایطی ندارند. باید شرایط را تشخیص داد، وضعیت کارکنان و چالش‌‌‌های منحصربه‌‌‌فرد تیم خود را شناخت و رویکرد مدیریتی و رهبری سازمانی لازم را بر اساس نیازهای خاص آن زمان و فضا در پیش گرفت.  گاه لازم است این انطباق هر دقیقه از هر روز انجام شود. طاقت‌‌‌فرسا به نظر می‌‌‌رسد؟ نگران نباشید. در ابتدای امر، نیاز به اقدامات آگاهانه و منسجمی است ولی با تبدیل آن به عادت شما، به اندازه نفس کشیدن طبیعی می‌شود.

 تجربه آتش و سپر در دنیای واقعی

مثالی قدرتمند از کاربرد مدل آتش و سپر در دنیای واقعی، مربوط به یک شرکت بین‌المللی انرژی است که زمانی در حال همکاری با آن بودیم.  تیم رهبری سازمان، در مواجهه با چالش‌‌‌های اقتصادی جهانی تحت فشار قرار گرفته بود که یک تحول فرهنگی ایجاد کند. آنها بیش از حد بر حفاظت از کارکنان در مقابل واقعیات تلخ شرایط تمرکز کرده بودند و فرصت‌‌‌های اولیه برای شروع تغییرات لازم را از دست دادند.

شرکت همزمان به آتش و سپر برای نجات یافتن از آن توفان نیازمند بود. آنها با تدوین یک چشم‌‌‌انداز مشترک جسورانه (آتش) الهام‌‌‌بخش تیم‌‌‌های کاری برای عبور از موانع و ایجاد تغییر شدند. آنها همچنین ساختارهای پاداش‌‌‌دهی را به‌‌‌روز کردند تا متمرکز بر دستاوردها باشد. همچنین مدیران و رهبران سازمان را آموزش دادند تا اهمیت پیشبرد تغییرات و همکاری نزدیک‌‌‌تر با کارکنان را درک کنند.  همزمان ‌بر سپر تکیه کردند: اعتمادسازی از طریق ارتباطات شفاف به دست آمد، اولویت‌‌‌بندی قاطعانه و اطمینان از امنیت روانی کارکنان در دستور کار قرار گرفت تا آنها بتوانند بدون ترس از هر واکنش منفی، نگرانی‌هایشان را بیان کنند.

این توازن بین چشم‌‌‌انداز و حفاظت به شرکت فقط در عبور از بحران کمک نکرد، بلکه باعث تبدیل آنها به یکی از پیشگامان حوزه اقتصادی خودشان شد تا قدرت بلندمدت رویکرد آتش و سپر را نشان دهد.

بسیار اتفاق می‌‌‌افتد که مدیران در دام تمرکز بیش از حد بر یکی از دو مولفه آتش یا سپر گرفتار شوند. زمانی با یک شرکت فناوری همکاری می‌‌‌کردیم که مولفه آتش را به میزان زیادی به کار گرفته بود. آنها به طور دائم در حال نوآوری و دستیابی به نتایج بهتر بودند ولی سپر کافی نداشتند.  نتیجه چه شد؟ فرسودگی شغلی و افزایش نرخ استعفا و جابه‌‌‌جایی کارکنان. پس از آنکه به آنها در پیاده‌سازی استراتژی‌‌‌های سپر (مانند حمایت از سلامت روانی، اولویت‌‌‌بندی و شفاف‌‌‌سازی فرآیندها) کمک کردیم، به ریتمی پایدارتر دست یافتند. نوآوری آنها کاهش نیافت ولی آگاهانه‌‌‌تر، انتخابی‌‌‌تر و باملاحظه‌‌‌تر شد.

ماتریس آتش و سپر

یکی از کاربردی‌‌‌ترین رویکردهای مدل آتش و سپر، استفاده از ماتریس چهار‌بخشی زیر است. رهبران سازمانی می‌توانند از این ماتریس به عنوان ابزاری روزانه استفاده کنند تا تشخیص دهند تیم یا استراتژی آنها به سمت رهبری سازمانی فعالانه و کنشگرانه (آتش) مایل شده است یا رهبری سازمانی حمایتی و حفاظتی (سپر). اگر متوجه شدید که بیش از حد به سمت محور آتش رفته‌‌‌اید، ممکن است با شرایطی پرریسک و شکننده مواجه باشید که خطر فرسودگی شغلی کارکنان را به دنبال دارد. در سوی دیگر، تاکید بیش از حد بر سپر، خطر رخوت، در جا زدن و از دست رفتن فرصت‌‌‌ها را ایجاد می‌کند.

مدل آتش و سپر را مانند دو دستگیره‌‌‌ای تصور کنید که بر اساس شرایط و نیازها یکی از آنها را مورد استفاده قرار دهید. سپر را زمانی بالا بیاورید که نیاز به حفاظت دارید و آتش را زمانی افزایش دهید که نوآوری نیاز است. کلید موفقیت، پیدا کردن نقطه بهینه‌‌‌ای است که عملکرد عالی همزمان با حفظ بنیانی قدرتمند می‌شود.